Blog

Wokół Łodzi, co ci szkodzi! Odcinek 4/24

Ten artykuł został zmieniony i przeredagowany w maju 2022 r.

Przewędrował kawał świata. Początkowo stał w Białowieży. W czasie pierwszej wojny wyjechał do Moskwy, skąd udał się do Warszawy. Na koniec prezydent Mościcki przytargał go do Spały. Gdy przyszedłem, stał cichy i samotny, więc zrobiłem mu jedno zdjęcie i zanim przymierzyłem się do drugiego, nie wiadomo skąd pojawiła się grupa dzieci. Za nimi przyczłapali dorośli i się zaczęło oblężenie posągu żubra. Najpierw zdjęcie Bartusia z ciocią, potem Julci z babcią, dzieci na żubrze i pod żubrem, w każdej możliwej konfiguracji. Oczywiście każdy, dziecko i dorosły, musiał ciągnąć żubra za wydatne przyrodzenie. Śmiechu i radości przy tem było co niemiara. Myślałem, że nigdy nie skończą. Wybawienie przyszło wraz z porą obiadową.

Zdążyłem zrobić kolejne dwa zdjęcia i tym razem musiałem przeczekać wizytę dziarskich inżynierów na emeryturze. Przez kilkanaście minut roztrząsali problem, czy odlew żubra jest pełen, czy też pusty w środku. Stukali i pukali w posąg oraz obowiązkowo łapali za przyrodzenie. Kolejni miłośnicy napływali falami. Wszyscy, niezależnie od wieku, płci, wyznania i koloru skóry, robili sobie zdjęcie na tle i wyrażali żywe zainteresowanie przyrodzeniem zwierzęcia. Krótkie chwile pomiędzy, starałem się wykorzystać na fotografowanie. Przeczekując pobyty kolejnej grup, mimowolnie stawałem się świadkiem rozmów. W ten sposób poznałem życie wczasowe od podszewki. Chcesz poznać Spałę? Rozsiądź się na ławeczce przy żubrze, a dowiesz się wszystkiego.

Carowie i prezydenci

O Spale chyba każdy słyszał, nie tylko dzięki piosence Spałem w Spale, piłem w Pile. Niewielka wioska usadowiona wśród lasów Puszczy Pilickiej swoją karierę zawdzięcza carom rosyjskim. Bardzo lubili przyjeżdżać tutaj na polowania. W niepodległej Polsce Spała pełniła funkcję letniej rezydencji prezydentów Rzeczpospolitej (tak jest do dzisiaj). Wtedy wybudowano drewniany kościółek w stylu określanym, jako narodowy, a tak naprawdę przypominający kościoły Podhala. W czasach PRL powstał nowoczesny Ośrodkiem Przygotowań Olimpijskich (dostępny też dla zwykłego śmiertelnika) oraz domy wczasowe zarządzane przez Fundusz Wczasów Pracowniczych (FWP).

Spała, chociaż niewielka, ma charakter kurortu. Tłumy wczasowiczów kłębią się w okolicach licznych knajp i lodziarni, gra głośna muzyka. Zupełnie nie moja bajka. Największy ścisk panuje w czasie dorocznych dożynek prezydenckich.

Obiektów do zwiedzania w Spale praktycznie się nie uświadczy. Poza wspomnianym żubrem i kościółkiem, tylko wieża ciśnień oraz ciekawy most nad Pilicą mogą na chwilę przyciągnąć oko.

 Tuż obok Spały – sosna na szczudłach i grota św. Huberta

Jeżeli masz ochotę na trochę dłuższy spacer, to wybierz się do sosny na szczudłach i groty św. Huberta. Nie tak łatwo jest tam trafić. Obie atrakcji trzeba szukać w lesie idąc lub jadąc rowerem w kierunku Inowłodza.

W jedną stronę można wyruszyć ścieżką zaczynającą się tuż za Domem Pamięci Leśników i Drzewiarzy. Ścieżka prowadzi tuż nad Pilicą przez tereny Rezerwatu Spała. Wrócić można ścieżką rowerową. Trasa liczy ok. 1,5 kilometra  i doprowadza do zadaszonej wiaty, zwanej Spalskim Grzybkiem. 

Aby znaleźć sosnę na szczudłach, trzeba pójść dalej wzdłuż brzegu rzeki, aby trafić do groty, trzeba skręcić w lewo, w kierunku szosy.

Pozostałości caratu w Dąbrówce

Dawna kozacka wartownia, zbudowana w stylu północnorosyjskim zachowała się w miejscowości Dąbrówka. Obecnie jest to dom prywatny i można go tylko obejrzeć od strony szosy. Aby się dostać na miejsce najlepiej pojechać rowerem świetną ścieżką rowerową prowadzącą od Spaly do Tomaszowa Mazowieckiego. W miejscowości Cygan należy skręcić w prawo pod górę. Dokładne namiary zostały zamieszczone na stronie Grupy biwakowej.pl

Spalski Park Krajobrazowy – kiedyś były tu żubry…

Zwolennicy żywych zwierząt zapewne chętnie udaliby się do Ośrodka Hodowli Żubrów w Smardzewicach, który, nie wiedzieć czemu, podlega Kampinoskiemu Parkowi Narodowemu. Trzeba tylko dotelepać się dziurawą drogą do leśnego parkingu, by tam… dowiedzieć się, że „Ośrodek zamknięty do odwołania”. Czemu tej informacji nie można było umieścić na jednej ze wcześniejszych tablic? Cóż, widocznie pracownicy parków narodowych, są jeszcze bardziej zabetonowani, niż cała reszta polskich urzędasów.

Na parkingu byłem świadkiem powtarzającej się scenki rodzajowej. Podjeżdżał samochód, z którego wysypywała się gromadka rozkrzyczanych dzieci. W tym czasie rodzice pakowali sobie na plecy cały majdan wycieczkowy, gdyż aby dostać się do zagrody, trzeba zaliczyć 3 kilometrowy spacer. Następnie grupa obładowana niczym karawana wielbłądów ruszała w las. Na samym skraju natykali się na tablicę informującą o „zamknięciu do odwołania”. Wtedy wśród drzew prastarej puszczy głośnym echem rozbrzmiewały słowa powszechnie uznawane za obelżywe. Zaraz potem wściekli dorośli pakowali do auta rozryczane bachory i z piskiem opon opuszczali parking omal nie powodując kolizji z kolejnym samochodem, z którego wysypywała się gromadka dzieci i… niemal identyczna historia rozgrywała się od nowa.

Niestety, z powodu gruźlicy całą populację z hodowli żubrów w Smardzewicach, trzeba było uśmiercić. Pewnie obecnie (piszę w maju 2022 r.) nikt już tam nie zagląda, gdyż ośrodek jest zamknięty już od kilku ładnych lat (dokładnie od 6 grudnia 2014 r.). Na razie nie ma żadnej konkretnej informacji, by żubry kiedyś tu wróciły. Plany z ponownym otwarciem hodowli w 2022 można włożyć między bajki. Ośrodek jest już po kwarantannie, więc teoretyczna możliwość istnieje, ale na razie tylko teoretyczna…

Inowłódz – dawna historia

Inowłódz słynie z kościoła pod wezwaniem św.Idziego, uznawanego za jeden z najładniejszych przykładów architektury romańskiej na ziemiach polskich. Świątynia wzniesiona na wysokim wzgórzu nad Pilicą, stanowi świetny punkt widokowy na miasteczko i dolinę rzeki oraz zamek Kazimierza Wielkiego. Warownia, zniszczona w dawnych wiekach, do czasów współczesnych przetrwała w postaci kupy gruzów porośniętej wysoką trawą, na której z lubością pasły się krowy. Aż wreszcie, kilka lat temu, dzięki wsparciu unijnemu, zamek został odkopany i częściowo nadbudowany oraz zabezpieczony, jako trwała ruina. Stanowi przykład bardzo udanej rekonstrukcji, na dodatek zwiedza się go… za darmo!

W Inowłodzu warto odwiedzić jeszcze dwa miejsca – położony przy moście na Pilicy kościół św. Michała, który mimo przebudowy, zachował pewne elementy gotyku oraz synagogę, w której mieści się… market spożywczy. Moim zdaniem to profanacja miejsca kultu religijnego, z drugiej strony budynek nie niszczeje.

Konewka i Jeleń – historia nie tak dawna

Atrakcja porównywalna z Wilczym Szańcem Hitlera w Gierłoży, czy też tajemniczymi sztolniami kompleksu „Reise” w okolicach Wałbrzycha. Jednak, gdy o dwóch pierwszych słyszał niemal każdy, to Konewka i Jeleń dla większości pozostają nieznane. Szkoda, gdyż miejsce jest wyjątkowe. Przewidując możliwość konfliktu z ZSRR, hitlerowcy ulokowali w Spale dowództwo Armii Środek, dla którego od 1940 roku rozpoczęto budowę długich, prawie 400 metrowych bunkrów, w których mogły zmieścić się pociągi sztabowe. Operacja zyskała kryptonim Anlage Mitte. Bunkry w doskonałym stanie przetrwały wojnę, a do latach 90.miała w nich swoje magazyny… Centrala Rybna. Później przez wiele lat opuszczone, niszczały.

Konewka ostatecznie znalazła gospodarza. Oczyszczona, odnowiona przyciąga turystów. Duże znaczenie dla jej rozwoju ma bezpośrednie sąsiedztwo Spały. Wstęp jest płatny, ale w zamian otrzymuje się naprawdę dużo. Schron główny, jak i schrony techniczne są oświetlone, we wnętrzu można oglądać ciekawe wystawy, militaria oraz pojazdy wojskowe. Trasa jest przystosowana dla osób niepełnosprawnych poruszających się na wózkach, zezwala się także na zwiedzanie z psami (na smyczy). Niestety, organizatorzy postanowili schlebiać też najniższym gustom i podczas ostatniego pobytu zostałem wręcz ogłuszony niezwykle prymitywną odmianą disco-polo.

Podobny bunkier w Jeleniu spotkał zgoła odmienny losy. Stoi wśród lasów pusty, ciemny, opuszczony i zaśmiecony. Nie tak łatwo do niego trafić, gdyż przy głównej drodze nie ma żadnych drogowskazów. Z jednej strony ogarnął mnie smutek, że tak unikalne miejsce niszczeje, z drugiej poczułem się niczym autentyczny podróżnik odkrywający w leśnych ostępach tajemnicze budowle zaginionej cywilizacji. Nie musiałem się też mierzyć z tłumami i turystyczną tandetą, tak typową dla miejsc udostępnianych do zwiedzania.

W pobliżu znajduje się niewielka stacja kolejowa Jeleń. Kiedyś zajeżdżały tutaj pociągi z rodziną carską, teraz urocza stacyjka niszczeje, ukryta za obrzydliwymi ekranami dźwiękochłonnymi.

Spalski Park Krajobrazowy i Major Hubal

Nie tylko bunkry przypominają historię II wojny światowej, w okolicznych lasach ostatnią bitwę stoczyły oddziały majora Henryka Dobrzańskiego „Hubala”. W Anielinie, gdzie zginął Hubal, znajduje się szaniec. Wytyczono też ścieżkę edukacyjną prowadząca leśnymi duktami, które na przełomie 1939 i 1940 r. przemierzały oddziały dzielnego majora. Najlepiej pokonać ją na rowerze. Oznakowana nie jest zbyt precyzyjne, zgubiłem się i trochę czasu zajęło mi wydostanie się na szosę. Jak widać, nie w pełni zdałem test na partyzanta.

Klasztory w Smardzewicach i Poświętnem

Szlak hubalowski przebiega w pobliżu sanktuarium ojców Filipinów w Studziannej-Poświętnem. Piękna, barokowa świątynia jest widoczna z dużej odległości i może służyć za punkt orientacyjny tym, którzy pobłądzą. Koniecznie trzeba zobaczyć ogromne i bogato zdobione wnętrze kościoła oraz wybrać się na przypadający we wrześniu odpust świętego Michała, który przyciąga tłumy, zarówno sprzedających, jak i kupujących.

Drugi barokowy klasztor w regionie wybudowali Franciszkanie w Smardzewicach. Jest to budowla zdecydowanie skromniejsza i pewnie dlatego bardziej mi się podoba.

Spalski Park Krajobrazowy – rowerem przez las

Najcenniejszym walorem okolic Tomaszowa i Spały są przepiękne lasy, stanowiące pozostałość dawnej puszczy pilickiej. Nie dziwię się carom, że tak chętnie tutaj przyjeżdżali. Leśnymi wędrówkami szczególnie zachwyceni powinni być grzybiarze oraz zbieracze jagód, malin czy też jeżyn. Chociaż czasami trafiają się bardzo piaszczyste fragmenty dróg, to w większości dominują dukty o twardej nawierzchni, świetnie nadające się na przejażdżki rowerowe. Ze swojej strony proponuję 50 kilometrową wycieczkę ze Smardzewic, przez Ośrodek Hodowli Żubrów, Brzustów, Inowłódz, Konewkę, Spałę i Jeleń, zakończoną powrotem do Smardzewic. Niezłe oznakowanie szlaków ułatwia dotarcie do wszystkich punktów bez obawy zabłądzenia.

Spalski Park Krajobrazowy – podsumowanie

Okolice Tomaszowa Mazowieckiego nie są szerzej znane poza województwem łódzkim, chociaż mają do zaoferowania tyle samo co popularne rejony turystyczne. Atrakcje są na tyle różnorodne, że powinny zadowolić każdego, zarówno miłośnika ciszy i odpoczynku wśród dzikiej przyrody, jak i zwolennika imprezowania wśród tłumów. Ceny za zwiedzanie licznych obiektów zostały ustalone na rozsądnym pułapie i nie powinny zrujnować budżetu domowego. Zwiedzenie wszystkich, bez wyjątku miejsc płatnych, będzie kosztować o połowę mniej, niż jednokrotna wizyta na słynącym z pazerności zamku Książ.

W moim prywatnym rankingu Spalski Park Krajobrazowy, obok Przedborskiego i Załęczańskiego, to ścisła czołówka najpiękniejszych miejsc województwa łódzkiego.

Więcej o atrakcjach Tomaszowa i okolic przeczytasz we wpisie o Niebieskich Źródłach, skansenie Rzeki Pilicy i Grotach w Nagórzycach.