Wokół Łodzi, co ci szkodzi! Odcinek 2/24

Gra, „…która nie miała żadnych zakładów, ani stawek, tylko same słowne chluby z wygranej albo śmiechy z przegranej. Takowa gra zwała się palant…” To cytat z mojego ulubionego „Opisu obyczajów” Jędrzeja Kitowicza.

Jakie reguły obowiązują podczas gry w palanta? Dlaczego w dzisiejszych czasach słowo palant uznawane jest za obelgę? Czy ktoś jeszcze gdzieś gra w palanta? Postanowiłem poszukać odpowiedzi

– Zabytku pan nie fotografujesz? – zagadnął mnie mężczyzna w średnim wieku, mieszkaniec Grabowa

– To jest ta dawna synagoga? – zapytałem wskazując na żółty budynek z grubsza przypominający magazyn

– Oczywiście!

Przypuszczam, że byłbym dobrym dziennikarzem. Nigdy nie muszę szukać informatorów. Wystarczy, że zawieszę na szyi aparat fotograficzny i najdalej po 10 minutach ktoś mnie zaczepi. Ktoś dobrze poinformowany, niezwykle rozmowny, ktoś kto pokieruje konwersacją tak, że mnie przypadnie wyłącznie rola słuchacza, który od czasu do czasu wtrąca zwroty typu: „aha”, „mhm”, „tak”, „o!”. Tak też było i tym razem.

Dowiedziałem się wszystkiego o jedynej zachowanej w powiecie łęczyckim synagodze, a potem poszedłem zrobić kilka ujęć. Budynek wygląda żałośnie. Obecnie należy do miejscowego GS i podobno mieści się w nim magazyn. Sądzę, że można by synagogę wykorzystać w ciekawszy sposób, szczególnie, że we wsi nie ma żadnych innych zabytków…

Do Grabowa koło Łęczycy nie przyjechałem z powodu synagogi. Zaciekawiła mnie informacja, że właśnie tutaj mieści się stolica polskiego… palanta.

Gra w palanta…

…sięga swoimi korzeniami epoki średniowiecza. Niektórzy twierdzą, że od niego wywodzi się współczesny amerykański baseball. Palant dużą popularność zyskał w okresie międzywojennym – znalazł się w programie lekcji W-F, prężnie funkcjonowała liga palanta. Spadek zainteresowania nastąpił po II wojnie światowej, a w 1978 r. ostatecznie przestał istnieć Polski Związek Piłki Palantowej. Tradycja gry w palanta przetrwała jedynie w małych miejscowościach, takich ja Grabów czy Cyprzanów na Śląsku.

Reguły gry są proste

Nie ma jednolitych przepisów, istnieje wiele odmian wywodzących się z lokalnych tradycji. Ze szczegółowym regulaminem można zapoznać się na stronie gminy Grabów. Jego autorem jest Adam Rapacki, obecny król palanta. Na prostokątnym boisku podzielonym na Piekło i Niebo grają dwie drużyny (7-15 osób). Członkowie drużyny Nieba drewnianym kijem odbijają skórzaną piłeczkę, która powinna spaść na pole Piekła. Po uderzeniu piłki gracz biegnie w kierunku linii środkowej, a następnie wraca na swoje pole. Gracze drużyny przeciwnej starają się złapać odbitą piłkę w locie, a następnie trafić nią biegnącego zawodnika (ubić, skuć).

Święto Palanta – upadek i odnowa

…obchodzone jest w pierwszy wtorek po Wielkanocy. Przypuszcza się, że tradycję tę wprowadzili miejscowi rzeźnicy, którym nie chciało się wracać do pracy po świętach, poza tym była to świetna metoda na zrzucenie nadwagi po dwóch dniach obżarstwa. Rzeźnicy dysponowali też sprzętem, czyli kijami do wędzenia kiełbasy oraz głuszenia świń, które świetnie sprawdzały się jako kije palantowe.

Uroczystości związane ze Świętem Palanta obserwowałem dwukrotnie – w 2008 roku i w 2016 r. Zaskoczyła mnie kolosalna różnica. Niestety, na niekorzyść…

– Panie – tłumaczył stojący tuż obok mężczyzna, ten sam, co zaczepił mnie pod synagogą – jeszcze 10-15 lat temu, były tutaj tłumy! Dwa pełne autokary gości ze Śląska. A jaka była wyżerka, jak się można było napić i wszystko za darmochę! A teraz… – zrezygnowany macha ręką

Rzeczywiście. W 2016 r. nie ma orkiestry, w pochodzi palanciarzy uczestniczy zaledwie garstka – 20-30 osób. W grze pozostali praktycznie wyłącznie starzy ludzie. Przebicie piłki z „nieba” do „piekła” sprawia im problem, nikt już nie biegnie, nie mają sił. Smutno.

Na szczęście, to „teraz” nie trwa długo. W roku 2019 przyjeżdżam ponownie i widzę całkiem inny obraz. Na rynek wróciła scena, przyjechała telewizja, strażacy serwują grochówkę, a do gry szykują się dwa zespoły młodych zawodników z okolicznych podstawówek. I co ciekawe, w każdej drużynie jest jedna dziewczyna. Może nadszedł czas na królową palanta? .

Zamek w Besiekierach

Niedaleko Grabowa, zaledwie 5 km w kierunku północno-zachodnim, na skraju niewielkiej wsi Besiekiery wyrastają ruiny zamku. Nazwę wsi wywodzi się od skandynawskiego słowa beseker (w okolicach Łęczycy znaleziono groby Wikingów). Miejscowa legenda wspomina o rycerzu, który założył się z diabłem Borutą, że wybuduje zamek bez użycia siekiery. Co prawda rycerz owego narzędzia nie użył, lecz przegrał zakład, ponieważ wśród budowniczych znalazł się człowiek, na którego wołano Siekiera. W ten sposób rycerz stracił duszę i zamek, a miejscowość zyskała nazwę. Oczywiście nie mogło zabraknąć też legendy o białej damie. Co ciekawe straszy ona w Besiekierach tylko na ćwierć etatu, a może wyłącznie na umowę zlecenie? Na stałe jest przypisana do pobliskich, lecz leżących już w województwie Wielkopolskim Borysławic Zamkowych. Za życia Białą Damę tradycyjnie więziono w wieży, z której postanowiła uciec przez okno. Niestety, została pokonana przez grawitację i teraz biedaczka straszy aż w dwóch placówkach.

Według badań gotycka warownia została wzniesiona około 1500 roku. Po latach kolejni właściciele przebudowali zamek obronny, na wytworną i wygodną siedzibę szlachecką. Pożar z 1731 r. zapoczątkował powolny upadek. Do czasów współczesnych przetrwały mury obwodowe i resztki domu mieszkalnego. Nad całością dominuje fragment wieży bramnej, która przez lata, do czasów rozpoczętego w 2007 roku remontu, służyła jako podpora pod bocianie gniazdo. Plany renowacji zamku, zakładające stworzenie unikatowego kompleksu historyczno-rekreacyjnego, były równie ambitne, jak i nierealne. Skończyło się, jak zwykle. Zabezpieczono mury, wycięto krzaki, odtworzono fosę i zbudowano drewniany most. Całość prac zwieńczono przytwierdzeniem solidnej tablicy z napisem… „Wstęp wzbroniony”.

Zanim skończyły się pieniądze unijne, uporządkowano również teren wokół zamku, a nad stawem przygotowano niebrzydkie kąpielisko, którego główną ozdobą jest kolejna tablica ze znakiem… zakazującym kąpieli. Czemu tak często w naszym pięknym kraju natykam się na efekty działań, które idealnie obrazują twierdzenie Alberta Einsteina:

Tylko dwie rzeczy są nieskończone: wszechświat oraz ludzka głupota, choć nie jestem pewien, co do tej pierwszej

P.S. Słowo palant pochodzi od włoskiego pallante, czyli piłka. Kiedy stało się synonimem durnia, głupka i buraka? Podobno pod koniec lat 60. XX wieku, gdy władze komunistyczne urządziły nagonkę na pracę doktorską Zofii Dowgird „Formy gry w Palanta na obszarze Polski”

P.S. 2. Jeżeli znacie jakieś typowo lokalne tradycyjny zwyczaje i obrzędy, napiszcie o tym w komentarzach. Chętnie pojadę i obejrzę.