Blog

Zapraszam cię na spacer po najstarszych łódzkich cmentarzach. Nekropolie zazwyczaj odwiedzamy w Zaduszki i Wszystkich Świętych, potem nie pojawiamy się tam nawet przez cały rok. Niesłusznie. Cmentarze są nie tylko miejscem pochówku, ale też świadkiem historii. Groby bywają dziełami sztuki. Cmentarze, to miejsca, zadumy i refleksji, dlatego zapraszam na zadumany i refleksyjny spacer po łódzkich zabytkowych nekropoliach. Łódzkie cmentarzy warto odwiedzić o każdej porze roku.

Łódzkie cmentarze – Stary Cmentarz przy  Ogrodowej

Powstał w XIX wieku, jako nekropolia dla wyznawców religii chrześcijańskich podzielona na trzy części: katolicką, prawosławną i protestancką. Najcenniejsze groby zlokalizowane są w obrębie tej ostatniej. Tutaj złożono doczesne szczątki najznamienitszych łódzkich fabrykantów. Najbogatszemu z nich, Karolowi Scheiblerowi, wzniesiono mauzoleum w postaci neogotyckiej świątyni. W konkursie na projekt zamieszczono punkt: nie oznacza się sumy kosztów, aby nie krępować myśli autora. Niestety, cenny obiekt zdewastowano po II wojnie światowej. W ostatnich latach stopniowo odzyskuje blask, jednak koszty renowacji są ogromne.

Inni przemysłowcy – Grohmanowie, Geyerowie czy Kindermanowie spoczywają w niewiele skromniejszych grobowcach. Warto zwrócić uwagę na wyrzeźbione w marmurze sylwetki  żałobnic i aniołów. Moim ulubionym jest anioł o twarzy przedwcześnie zmarłej Sophie Biederman. Pochyla się on z troską nad dwoma małymi chłopcami – osieroconymi synami Sophie.

Najbardziej zaskakuje nagrobek czarnoskórego amerykańskiego aktora Iry Aldrige’a, odtwórcy ról szekspirowskich, który zmarł nagle podczas pobytu w Łodzi w 1867 roku.

Po II wojnie światowej społeczność ewangelicka skurczyła się i zbiedniała. Wbrew pozorom nekropolii wyszło to tylko na dobre. Współczesne pochówki nie zatarły historycznego układu, a podniszczone, pokryte mchem i porośnięte bluszczem nagrobki sprzyjają nastrojowi refleksji i zadumy.

Na najmniejszej, prawosławnej części cmentarza zwraca uwagę niewielkie mauzoleum Konstantego Gojżewskiego wzniesione tuż przy granicznym murze. Po drugiej stronie, już na części katolickiej, została pochowana Aleksandra, żona Konstantego. Małżonkowie po śmierci spoczęli obok siebie, chociaż na dwóch różnych cmentarzach.

Wśród katolików nie było zbyt wielu bogaczy, stąd też ich nagrobki są o wiele skromniejsze. Na ich tle wyróżnia się mauzoleum Julisza Heinzla, jedynego katolickiego krezusa. Budowla swoim stylem przypomina nieco Kaplicę Zygmuntowską na Wawelu. Pozostałe, warte uwagi grobowce, nie tak łatwo odnaleźć wśród zalewu współczesnych pochówków. Zawsze zatrzymuję się przy pomniku Magdy Sobczak, młodej dziewczyny trzymającej w wyciągniętych dłoniach wiązankę kwiatów. Porusza jej tragiczna historia. Zamordowano ją, gdy została sama w mieszkaniu. Miała wtedy zaledwie 16 lat. Zabójcy nigdy nie odnaleziono.

Cmentarz żydowski przy Brackiej

Podobno jest to największa nekropolia żydowska w Europie. Zanim się tam wybierzemy pamiętajmy o kilku zasadach – wstęp jest płatny, mężczyźni powinni mieć nakrycie głowy, w soboty (szabas) cmentarz jest zamknięty. Co prawda główna brama znajduje się przy ulicy Brackiej, ale prawie nigdy nie jest otwierana. Aby dostać się na cmentarz, trzeba znaleźć niedużą furtką przy ulicy Zmiennej.

Żydzi inaczej niż chrześcijanie postrzegają śmierć i cmentarze. Każdy, nawet najbiedniejszy ma prawo do darmowego pochówku, którym zajmuje się bractwo Chewra Kadisza. Nie pobiera się też opłat za tzw. placowe. Na grobach raczej nie pali się świec, tylko układa kamienie.

Wejście na cmentarz czyni człowieka nieczystym, dlatego nie powinni tu przebuwać koheni (kapłani). Groby kapłanów oznaczone są symbolem otwartych złączonych dłoni i zazwyczaj znajdowały się na skraju cmentarza. Symbole umieszczane na macewach wiele mówią o zmarłych. Księgi, czy szafa z księgami oznaczają uczonych w piśmie, dzban z wodą i misa lewitów, świece znajdziemy na grobach kobiecych, a złamane drzewo świadczy o przedwczesnej śmierci. Na nagrobkach nie powinny pojawiać się postaci ludzkie, ale jest jeden wyjątek – piękny, biały, secesyjny pomnik Ruty Akawie, dzieło Abrahama Ostrzegi.

Oprócz tradycyjnych macew w centralnej części cmentarza zobaczymy urządzone z wielkim przepychem mauzolea i grobowce. Jest to sprzeczne z tradycją żydowską, ale kto bogatemu zabroni? Nad całością dominuje mauzoleum Izaaka Kalmanowicza Poznańskiego, drugiego pod względem bogactwa przemysłowca łódzkiego. Dla niego wniesiono największy żydowski nagrobek na świecie. Mniejsze, ale też pełne przepychu, mauzolea ufundowano dla majętnych przemysłowców, takich jak Markus Silberstein, czy Zygmunt Jarociński.

Historia cmentarza nierozerwalnie przeplata się z tragedią Holokaustu. Zmarłym i pomordowanym poświęcone jest pole gettowe, jedyny teren, na którym nie chcą rosnąć żadne drzewa. Tuż przy cmentarnym murze znajdują się doły, w których mieli być pochowani ci, których Niemcy wyznaczyli do uprzątnięcia resztek getta.

Łódzkie Cmentarze – podsumowanie

Współczesne kultura bogatych społeczeństw europejskich stara się usunąć śmierć na margines, poza nawias. Jednak wszyscy jesteśmy śmiertelni i warto z tej perspektywy od czasu do czasu spojrzeć na swoje życie. Refleksji sprzyja spacer alejkami starych cmentarzy. Taka wędrówka uświadamia przemijanie, a jednocześnie pokazuje piękno życia.