Blog

Nową ekspresówką błyskawicznie śmiga się na Wieś. Szybciej niż kiedyś i… nudniej. Ściany ekranów dźwiękochłonnych ograniczają wszelką widoczność poza linią szosy. Czuję się niczym koń dorożkarza. Na szczęście ostatnie kilkanaście kilometrów wiedzie drogami lokalnymi. Zjeżdża się na nie w Marzeninie, małej wiosce położonej nad Grabią. Gdy wiozę ze sobą mamę, jest to moment, w którym przestaje ona psioczyć pod nosem na okropne ekrany oraz jeszcze obrzydliwsze tiry i zaczyna normalnie rozmawiać. Tak też było i tym razem

– A wiesz Hegemonie, że tata często opowiadał mi o wakacyjnym pobycie w Marzeninie?

– Tata?!

– Mój tata, a twój dziadek. Był na letnisku w Marzeninie w 1914, a może 1915 roku, czyli przeszło sto lat temu…

Rozejrzałem się uważniej. Próbowałem sobie wyobrazić mojego dziadka, jako małego chłopca na letnisku. Zaciekawiło mnie też od kiedy ludzie zaczęli jeździć na wakacje i brać urlopy…

Letnisko, urlop, wakacje…, kiedy narodziła się turystyka

Masowa turystyka rozkwitła całkiem niedawno. Praktycznie była nieobecna, aż do początków XIX stulecia, a charakter masowy przybrała dopiero po II wojnie światowej. Dziwnie musiał wyglądać świat bez podróży, zatłoczonych plaż nadmorskich i ścisku na Krupówkach…

Przed wiekami dla przyjemności podróżowali nieliczni. Zazwyczaj jeździli „do wód”. Niespokojne dusze, które nie umiały usiedzieć na miejscu, mogły zaciągnąć się do armii lub wybrać na pielgrzymkę. Podróżowało się także w celach handlowych lub zdobywania wiedzy.

Wiek XIX przyniósł radykalną zmianę. Podróże stały się dostępne. Co prawda nadal dla elity, ale coraz liczniejszej elity. W XIX w. wspinacze zdobywają wszystkie alpejskie szczyty, a turyści zapełniają miejscowości wypoczynkowe. Thomas Cook tworzy pierwsze biuro podróży, a pierwszy przewodnik turystyczny pisze Karl Bedecker. W II połowie XIX wieku zaczyna się kariera Zakopanego, a wokół dużych miast wyrastają miejscowości letniskowe. Mój dziadek zapewne należał do jednego z pierwszych pokoleń, które regularnie latem jeździło na wakacje…

Krowa, czyli letnisko dziadka

Dziadek wychowywał się w Zduńskiej Woli, więc na letniska jeździł z matką i rodzeństwem, w niedalekie okolice, chociażby do takiego Marzenina. Dalsze wypady nie wchodziły w rachubę, ponieważ:

– Podróżowali wozami – opowiadała mama – Na te wozy pakowali cały niezbędny dobytek łącznie z łóżkami. Nie jechali zbyt szybko, bo obok wozów szła krowa.

– Jak to krowa?!

– Co się dziwisz? Moi dziadkowie mieli krowę. Oczywiście na co dzień trzymali ją w jakiejś oborze na obrzeżach miasta, ale na wakacje zabierali ze sobą.

Obecnie na wyjazdy zabieramy ze sobą lodówkę turystyczną, kiedyś w podobnym celu podróżowało się z krową…

Lampa naftowa, czyli letnisko babci

Babcia, matka mojego taty, gdy pisała pamiętnik miała niemal 80 lat, ale wciąż świetnie pamiętała wakacje swojego dzieciństwa, które przypadało na drugie dziesięciolecie XX wieku.

„Na wakacje wyjeżdżaliśmy zawsze na letnisko. Jechało się niedaleko, w okolice Łodzi, żeby ojciec, który zostawał w mieście, mógł do nas na niedziele przyjeżdżać.

Z rana podjeżdżał pod nasz dom chłopski wóz, na który ładowało się wszystko, co mogło być potrzebne na letnisku, a więc łóżka, pościel, toboły i kosze, skrzynie z garnkami i naczyniami, a na stosie tych rzeczy siedziała służąca z dużą lampą naftową w ręku. Takie furmanki chłopskie ciągnęły sznurem w okresie letnim po szosach prowadzących do podmiejskich letnisk i na każdej można było zobaczyć służącą z lampą naftową w ręku.”

„Letnisko, to był prawdziwy raj dla nas dzieci. Pierwszą czynnością po przyjeździe na miejsce było zrzucenie butów, które kładło się na nogi dopiero w dniu powrotu do Łodzi.”

Gdy w niedzielę z miasta zjeżdżali pracujący ludzie, podawano świąteczny posiłek. „Na obiad były obowiązkowo kurczaki z mizerią, na deser szarlotka.”

Pod wieczór w niedzielę ze wszystkich letnisk wracali do miast mężowie, którzy następnego dnia szli do pracy. W ich wypadku nie było żadnej szansy na urlop, przypuszczam, że nawet tego słowa nie znali…

Urlopy, kiedy to się zaczęło?

Pierwszy płatny urlop na świecie wywalczyli sobie pracownicy holenderskich szlifierni diamentów w 1910 r. Powszechnie urlopy zagościły w prawodawstwie państw europejskich dopiero po zakończeniu I wojny światowej. Polska należała do ścisłej czołówki. Już w 1922 roku zagwarantowała płatne urlopy wszystkim pracownikom, którzy w jednej firmie przepracowali rok, a przedsiębiorstwo zatrudniało więcej niż 4 osoby.

Jednym z ostatnich państw europejskich, które przyznało prawo do płatnych urlopów była Szwajcaria – pracownicy ten przywilej wywalczyli sobie dopiero w 1946 r.!

Ukochane wakacje mamy

Mama na regularne wakacje zaczęła wyjeżdżać zaraz po zakończeniu II wojny i jak sama często podkreślała były to jej najlepsze wakacje życia. Spędzała je co roku w niewielkim Grabnie.

– Jakie to były świetne wakacje Hegemonie, to nawet sobie nie wyobrażasz!

Ma rację, nie wyobrażam sobie. Ona, dwunastoletnia wówczas dziewczynka, wraz z młodszą o kilka lat siostrą Magdą jechały na dwa miesiące do PGR, którym zarządzał wuj Roman (o wuju Romanie, wspominam w kilku miejscach, m.in. opisując dwór w Rochówku). Jechały same, gdyż rodzice zostawali w Łodzi, a pracujący wuj nie miał zbyt wiele czasu, aby zajmować się siostrzenicami.

– Rodzice nie bali się was puszczać samopas?! – pytam zaskoczony

– Dziadek bardzo się bał, ale z drugiej strony nie pozwalał babci jeździć z nami. Jakoś nieswojo czuł się sam w domu. Babcia przyjeżdżała do Grabna raz na tydzień lub nawet raz na dwa tygodnie i wtedy próbowała nas doszorować…

A było z czego. Dziewczynki niekiedy kąpały się w pobliskiej Grabi, lecz znacznie częściej brudziły w trakcie wiejskich zabaw. Mnóstwo czasu spędzały w towarzystwie psów, nawet wpełzały do dużej budy stojącej na podwórzu, więc pcheł gromadziły co niemiara.

– Włóczyłam się po okolicy najpierw z Magdą, ale ona nie lubiła chodzić, wolała siedzieć przy domu. Przestałam więc ją namawiać i na spacery zabierałam psy – Miśka, to był wilczur i Figę, taką rudą suczkę, mieszańca. Niestety Misiek polował na gęsi i po prostu je zagryzał! Wtedy uciekałam i chowałam się, aby nikt na mnie nie nakrzyczał

– I były tam konie. Oczywiście jeździło się na oklep. Pewnego razu, bardzo łagodna klacz nagle się znarowiła i poniosła mnie pod drzewo. Na szczęście zdążyłam się schylić, lecz okulary zawisły wysoko na gałęzi. Bardzo się bałam o te okulary! Jednak strach mnie nie powstrzymywał przed niezbyt bezpiecznymi zabawami. Uwielbiałam wspinać się na stogi ustawiane na polach, a potem z nich zjeżdżać na tyłku. Wcześniej rzucałam Magdzie okulary, siadałam na zabranej z pokoju poduszce i z ogromnym impetem zjeżdżałam w dół. Właściwie nie wiem po co mi była ta poduszka, bo wypadała mi spod siedzenia już na samym początku zjazdu.

– Lubiłam też skakać z wozu na sąsiek, gdy wyładowany słomą czy sianem wóz stał w stodole. Między nim, a sąsiekiem była zawsze jakaś przerwa. Skakałam więc z wozu na sąsiek, a zaraz potem z sąsieku na wóz. Aż raz źle wyliczyłam odległość i spadłam głową na dół wprost na kamienne klepisko. Przez chwilę myślałam, że umarłam, nawet na moment straciłam głos. Jednak po kilku minutach wstałam, otrzepałam się i pobiegłam dalej się bawić…

– Nie byłam zadowolona, gdy pewnego razu tata zabrał mnie na wczasy w Kotlinę Jeleniogórską, bodajże do Cieplic. Było tam ładnie, mogłam zobaczyć góry, czy zwiedzać zamki, ale i tak tęskniłam za Grabnem…

Wypoczynek masowy

W 1945 r. Dolny Śląsk znalazł się w granicach państwa polskiego. Władze upaństwowiły tamtejsze ośrodki wypoczynkowe i zachęcały do wyjazdów na ziemie odzyskane. Łatwo było otrzymać skierowanie na wczasy, więc dziadek zabrał córkę ze sobą, myśląc, że ją tym wyjazdem uszczęśliwi. Nie do końca mu się udało.

Upaństwowienie ośrodków wypoczynkowych oraz tanie skierowania na wczasy, kolonie i do sanatoriów, sprawiły, że Polacy zaczęli masowo wyjeżdżać na urlopy. W 1949 r. na taki rodzaj wypoczynku zdecydowało się ok. 300 tysięcy ludzi, trzydzieści lat później, w 1979 r., już ponad cztery miliony. Imponujący rozwój.

Ale tak naprawdę masowa turystyka rozwinęła się na początku XXI, wszystko za sprawą tanich linii lotniczych. W ciągu 20 lat liczba turystów na świecie podwoiła się i niekiedy turyści sprawiają więcej problemów, niż przynoszą korzyści. Tłumy podróżujących sprawiają, że coraz bardziej tęsknię nie za odwiedzeniem Barcelony czy Paryża, ale za spokojnym odpoczynkiem na wiejskim letnisku…

Wyjazdy na wieś z rodzicami

Moi rodzice planując dla nas wakacje , gdy byliśmy jeszcze małymi dziećmi, realizowali szalone pomysły mamy rodem z Grabna. Już pierwsze swoje wakacje spędziłem w miejscu, które niekoniecznie nadążało za zdobyczami współczesnej cywilizacji… Rodzice wybrali się na rekonesans do Konopnicy, poleconej im przez znajomych wypoczynkowej miejscowości nad Wartą. „Wizja lokalna nie wypadła jednak pozytywnie” – zapisał tata w swoim pamiętniku. „Konopnica przypominała raczej nadmorski kurort, niż cichą i spokojną wioskę, o jakiej marzyliśmy”. Postanowili więc poszukać letniska gdzie indziej…

„Zdecydowaliśmy się iść do Rychłocic nie szosą, a zwykłą drogą biegnącą brzegiem Warty. Droga była bardzo ładna i urozmaicona. Prowadziła najpierw łąkami a potem przez gęsty las, na którego końcu spostrzegliśmy dwie skromne chatki. Bardzo nam się one spodobały i pomyśleliśmy, że chętnie spędzilibyśmy w nich wakacje. Okazało się, że gospodarze gotowi są wynająć pokoje. Podana cena była wprawdzie dość wygórowana jak na niski komfort obydwu domów (nie było w nich prądu, a wodę czerpało się z prymitywnej studni), mimo to fakt położenia domów z dala od wsi, tuż przy brzegu rzeki i niemal w samym lesie skłonił nas do podjęcia pozytywnej decyzji.”

W tych domkach oddalonych od wsi i najbliższego sklepu o ponad dwa kilometry mama spędziła wakacje z dzieckiem, które jeszcze nie miało roku. A byłem dość upierdliwym bachorem… Jednak musiało jej się podobać, bo i w kolejnych latach rodzice wyszukiwali domy bez wygód – czyli bez prądu i bieżącej wody.

Na pierwsze wakacje udało się rodzicom wypożyczyć samochód z pracy, ale zazwyczaj korzystali z transportu publicznego – pociągów i autobusów. Część dobytku zabierali ze sobą, a część nadawali na bagaż. Potem te rzeczy trzeba było odebrać ze stacji kolejowej i dowieźć autobusem na miejsce. Szczególnie zimą nie było to łatwe zadanie.

„Samo załadowanie do autobusu 3 par nart, sanek i olbrzymiego tobołu przez jedną osobę wydawało się rzeczą niewykonalną, ale jakoś sobie poradziłem.” – pisał w pamiętniku tata.

Tęsknota za wakacjami dzieciństwa

Brak prądu, woda w studni, nie wiem czy bym się zdecydował spędzać wakacje w takich warunkach. Jednak najpiękniejsze wspomnienia, jakie mi pozostały z dzieciństwa, dotyczą właśnie letnich wakacji spędzanych na wsiach leżących gdzieś na skraju cywilizacji…

Jestem ciekawy jakie wyjazdy wakacyjne z okresu dzieciństwa najlepiej wspominasz? Jeździłaś/jeździłeś kiedyś na letnisko? A może wiesz, jak wyglądały wakacje twoich rodziców, czy też dziadków, gdy jeszcze byli małymi dziećmi? Podziel się proszę twoimi historiami…

P.S. A wiesz, że kiedyś mówiło się (ta) wakacja, a nie (te) wakacje?