Blog

Wybrał się generał ze swoim adiutantem na polowanie. Idą, idą przez las, ale żadnego zwierza nie mogą dostrzec. Wreszcie w pobliskich krzakach rozległ się wielce obiecujący szelest. Generał chwycił sztucer i bez namysłu wypalił. Zaraz potem adiutant puścił się kłusem, aby zobaczyć jaki to okaz zwierzchnik upolował. Po chwili wraca, ale minę ma nietęgą.

– Mów co ustrzeliłem, sarnę, jelenia, a może dzika? – zawołał tubalnie generał podkręcając wąsa

– Niestety, panie generale, przykro mi, ale to była zwykła krowa…

– Zwykła krowa?! – oburzył się generał – W lesie?! Co ty za bzdury mi tu opowiadasz! Krowy nie żyją w lasach. Na pewno była to dzika leśna krowa!

Adiutant bez słowa przyjął interpretację generała i obaj ruszyli dalej polować. Nie minęło pół godziny, gdy znowu w pobliskich krzakach coś zaszeleściło. Generał strzelił, a adiutant pobiegł. Tym razem wrócił z wielce zadowoloną miną i oznajmił:

– Melduję posłusznie panie generale, że upolował pan dziką leśną babę!

Dziki leśny człowiek

Lubię ten dowcip, ponieważ sam czuję się dzikim, leśnym człowiekiem, którego, jak na razie żaden generał jeszcze nie ustrzelił. Uwielbiam włóczyć się po lasach, po stokroć bardziej niż po korytarzach galerii handlowych. Niestety, o drzewach i lesie wiem niewiele. W szkole uznano, że wiedza o mejozie, mitozie oraz cewkach malpighiego będzie dla mnie znacznie bardziej użyteczna. Dlatego z taką pasją rzuciłem się do czytania książki Sekretne życie drzew.

Żywią i bronią

Większość z nas zna lasy-plantacje, których głównym celem istnienia jest produkcja drewna. Niewielu spacerowało po zdominowany przez buki lesie naturalnym. Jeżeli egzystują w nim drzewa zróżnicowane wiekowo – młodziutkie, dorosłe i stare, wtedy możemy mówić o społeczności leśnej. Taka społeczność potrafi się ze sobą komunikować, uczyć się od siebie nawzajem, a także stworzyć skuteczny system obronny.

Drzewa przekazuję informacje za pośrednictwem systemów korzeniowych, a także grzybni, które potrafią się rozprzestrzeniać na znacznie większej połaci terenu. Każde drzewo współpracuje z jednym rodzajem grzyba. Poprzez korzenie drzewa jednego gatunku potrafią się też dokarmiać, gdy zajdzie taka potrzeba.

Jak wygląda obrona drzew? Najłatwiej wytłumaczyć to na przykładzie akacji rosnących wśród afrykańskiej sawanny. Ich liście uwielbiają skubać żyrafy, co drzewom wcale się nie podoba. Dlatego akacja, która została wybrana na przekąskę, pompuje do liści substancję, która dla żyraf jest niesmaczna. Oczywiście nie potrafi tego zrobić natychmiast, drzewa działają powoli. W międzyczasie ostrzega sąsiadki. Żyrafy o tym wiedzą, dlatego, gdy poczują niesmak w liściach, nie podchodzą do najbliższych drzew lecz wybierają oddalone kępy. Podobnymi umiejętnościami w naszym klimacie dysponują drzewa liściaste – buki i dęby.

Niedostrzegalni mieszkańcy lasu

Las, to nie tylko drzewa, lecz także ogromne ilości małych żyjątek. Jedne z drzewami współpracują, inne na nich żerują, część jest im zupełnie obojętna. Dla drzew ogromne znaczenie mają te organizmy, które wspomagają proces rozkładu, przyczyniając się do budowy odpowiedniej gleby. Moimi ulubieńcami są chrząszcze zwane słonikami. Nie są to zbyt mobilne stworzenia, potrafią przejść najwyżej 10 metrów rocznie, więc, gdy las zostanie wykarczowany, nie mają jak z niego uciec.

Jednym z ciekawszych pasożytów są mszyce, które wwiercają się w korę i czerpią składniki odżywcze z soków drzewa, wydalając cukry. Tymi cukrami żywi się wiele stworzeń, na przykład mrówki oraz pszczoły, które wydzieliny mszyc przerabiają na miód spadziowy.

Zagrożeniem dla drzew są też dzięcioły. Wbrew obiegowej opinii, ptaki te na dziuple wybierają stare, ale zdrowe, a nie spróchniałe okazy. Budowę swojego domu zaczynają od skucia wierzchniej warstwy drewna, a potem odczekują, aż kolejny etap pracy odwalą za nie grzyby. Drzewo zainfekowane grzybnią butwieje i po kilku miesiącach dzięcioł bez wysiłku może dokończyć budowę domku.

Drzewo przed taką ingerencją będzie próbowało się na wiele sposobów bronić, ale zazwyczaj przegra. Trawione chorobą pożyje jeszcze kilkadziesiąt lat (jak na drzewa, to nie jest długi okres czasu), a gdy umrze stanie się pokarmem dla stworzeń wyspecjalizowanych w rozkładzie drewna.

Śpiący las

Okazuje się, że drzewa, tak jak i ludzie, potrzebują snu. Źle funkcjonują przy nieustannym oświetleniu. Dowodzą tego nieudane eksperymenty z hodowlą drzew w donicach ustawionych w domach. Okazy marniały z powodu zbyt dużej dawki światła.

Zimą las zapada na dłuższy sen. Spodziewając się chłodnych dni, drzewa wycofują najpierw chlorofil z liści, które przybierają jesienią przepiękne kolory. Później pozbywają się całego listowia i wstrzymują przepływ wody przez pień. Nagie konary są w stanie lepiej sobie poradzić z zimowymi wichurami oraz obfitymi opadami śniegu.

Klimatyzacja, woda i ochrona zdrowia

Drzewa posiadają ogromne możliwości filtracyjne oraz działają niczym doskonałe klimatyzatory. W upalny dzień, stary las ma o 10 stopni niższą temperaturę niż sztucznie nasadzane lasy iglaste. Drzewa też transportują wodę w głąb lądu, pod warunkiem, że nie zostaną wycięte lasy przybrzeżne.

Drzewa iglaste wytwarzają fitoncydy, które mają działanie podobne do antybiotyku. Dlatego powietrze w lasach sosnowych pozbawione jest drobnoustrojów. Stąd też bierze się skuteczność syropu sosnowego w walce z przeziębieniami. Jeżeli nie lubimy komarów, posadźmy na działce orzech włoski, substancje zawarte w jego liściach skutecznie odstraszają owady. Natomiast zawarta w korze brzóz betulina ma działanie antywirusowe oraz antybakteryjne, a także świetnie się sprawdza, jako środek pielęgnacji skóry.

Ubogie życie w miastach

Jak wygląda życie drzewa w mieście? Nienajciekawiej. Pozbawione rodziny jest zdane wyłącznie na siebie. Do degradacji przyczynia się hodowla drzew w szkółkach. Korzenie są tam systematycznie przycinane, aby zbytnio się nie rozrastały. Przycinanie koron dla celów estetycznych ułatwia atak grzybów na zranione miejsca, na dodatek mniejsza korona ogranicza fotosyntezę, co dotkliwie odczuwa system korzeniowy.

Takie drzewo już nigdy nie zapuści głęboko korzeni i będzie zdane jedynie na wody przygruntowe. Obficie podlewane w młodości i mające stały, niczym nieograniczony dostęp do słońca, drzewo nie ma szans nauczyć się racjonalnej gospodarki zasobami, co kończy się tragicznie, gdy nadejdą silne wiatry, mroźna zima lub zbyt suche lato.

Jeszcze gorzej mają drzewa sadzone przy ulicach. Ich system korzeniowy nie ma gdzie się rozrosnąć i utrzymać drzewa. Albo trafia na instalacje podziemne, albo na zbitą glebę, której nie ma jak spenetrować. Miejski klimat też nie rozpieszcza – gdy lasy nocą się ochładzają, to beton i asfalt wyparowują ciepło, podnosząc temperaturę. Niezwykle szkodliwe działanie ma sól, tak obficie sypana zimą. Osłabione drzewa są wspaniałym siedliskiem dla wszelkich pasożytów, a płytki system korzeniowy sprawia, że drzewa w mieście często się przewracają.

Wędrówka drzew

Pytanie, czy drzewa mogą chodzić, wydaje się kompletnie pozbawione sensu. Drzewo, które wyrosło w danym miejscu nie ma szans na przeprowadzkę, chyba, że zostanie przesadzone przez człowieka. Ale drzewa podróżują, podbijając nowe tereny dzięki zarodnikom. Wśród różnych gatunków są okazy bardziej i mniej mobilne. Drzewa pionierskie do których zaliczają się topola, wierzba, osika i brzoza mają tak skonstruowane zarodniki (skrzydełka lub puch), że mogą lecieć na znaczne odległości.

Najwolniej poruszają się jodły i buki. Ich nasiona nie mają szans na dalekie wędrówki, ponieważ są zbyt ciężkie. I tu do gry wkraczają zwierzęta – myszy oraz wiewiórki, które zbierają nasiona buków i zakopują je w kilku miejscach, poczym o części zapominają. Najdalej nasiona buka może przetransportować sójka.

Zróżnicowana genetyka

Las rośnie powoli, więc jak może sobie poradzić ze zmianami klimatycznymi czy znacznymi wahaniami temperatur? Zróżnicowaną genetyką. Drzewa jednego gatunku w obrębie lasu różnią się znacznie między sobą. Jedne są bardziej odporne na wilgoć, inne na susze. Gdyby doszło do nagłej zmiany klimaty, to i tak znaczna część lasu by przetrwała. Dla odporności lasu najgorszy jest wyrąb, ponieważ pozbawia drzewa wsparcia ich towarzyszy.

Odrodzenie lasu naturalnego

Jak odrodzić las naturalny? Jest to długa droga. Może trwać od 200 do 500 lat, w zależności z jakiego poziomu las startuje. Najdłużej trwa przeobrażenie lasu gospodarczego, a początkowe zmiany wyglądają dość przerażająco. Najpierw na monokulturę iglastą rzucają się korniki, które ogołocą nawet ¼ drzew. Uschnięte kikuty wyglądają ponuro, ale to one utworzą podłoże dla przyszłego lasu naturalnego. W ostępach zwalonych pni, gdzie nie dotrą ssaki, spokojnie, bez obawy, że zostaną obgryzione, zakiełkują nowe drzewa. One też nie będą doskonałe, ponieważ nie mogą liczyć na wsparcie i doświadczenie starszych okazów. Dopiero kolejne pokolenie zacznie przypominać las pierwotny.

Las jest istotą żywą

Na przełomie XX i XXI wieku wzrosła świadomość, że zwierzęta nie są rzeczą lecz żywą i czującą istotą. Ogranicza się hodowle przemysłowe, na rzecz zapewnienia zwierzętom godnych warunków bytu. Podobna świadomość nie wykształciła się w stosunku do roślin, które też mają zdolność odczuwania. Jako ludzie jesteśmy skazani na korzystanie ze świata organicznego aby przetrwać (rośliny i zwierzęta też tak postępują), ale do zasobów lasu możemy podejść z szacunkiem i z poszanowaniem jego praw.

Jak okazać ten szacunek? Przestać traktować lasy, wyłącznie jako magazyn surowca i zrozumieć, że jest to złożona struktura społeczna. Nie wycinać części starych drzew – należy im pozwolić się godnie zestarzeć i umrzeć śmiercią naturalną tak, aby młode siewki mogły wyrosnąć w cieniu swoich rodziców, skorzystać z ich ochrony oraz doświadczenia. Nie wolno do lasu wpuszczać ciężkiego sprzętu – wywózka drewna na skraj lasu powinna odbywać się za pomocą koni, dopiero stamtąd mogą je zabrać pojazdy mechaniczne.

Co ciekawe, potrzeby lasów lepiej widzą laicy, niż leśnicy. To oni wpływają w Niemczech na nieuchronne zmiany.

Podsumowanie

Lektura Sekretnego życia drzew sprawi, że spojrzysz na las z zupełnie innej perspektywy. Najważniejszym przesłaniem książki jest uświadomienie, jak złożoną strukturę tworzą drzewa i jak ważną rolę mają do spełnienia. Uświadamia, że las, to istota żywa, której prawa należy szanować, a w każdym razie nie zadawać niepotrzebnego cierpienia.

Nie jest to lektura, którą czyta się jednym tchem, trzeba ją sobie rozłożyć w czasie, aby przyswoić podstawowe informacje. Niewątpliwą wadą, jak dla mnie, jest dość chaotyczny sposób przekazywania tych informacji.

Sekretne życie drzew ukazuje się w niezwykle ważnym dla naszego kraju okresie, gdy za przyrodę odpowiadają ludzie, którzy uznają lasy jedynie za rezerwuar drewna i ostoję myśliwych. W miastach najpierw tnie się drzewa, a potem myśli nad planem przestrzennym. Znaczna część społeczeństwa uznaje las, jako fantastyczne miejsce na pozostawienie tam swoich śmieci. Mam nadzieję, że książka Petera Wohllebena spełni rolę edukacyjną. Dlatego jeżeli nieobojętny dla ciebie jest dobrostan polskich lasów, koniecznie przeczytaj Sekretne życie drzew.

Czy ktokolwiek z was już zapoznał się z książką Petera Wohllebena? Jeżeli tak, to proszę, podzielcie się swoją opinią. Piszcie, jeżeli czytaliście inne książki tego autora, czy są równie dobre?

Peter Wohlleben, Sekretne życie drzew, Wydawnictwo Otwarte 2016 r.